Leszno

Leszczyński Rynek z późnobarokowym Ratuszem (zdjęcie: Jacek Lewiński, 2011)

Miasto Leszczyńskich

Nazwa miasta, które wzmiankowano w 1393 r., a prawa miejskie otrzymało w 1547 r., wywodzi się od nazwiska jego założyciela, Rafała Leszczyńskiego. Miasto i region przez wiele stuleci należały do szlacheckiego rodu Leszczyńskich. Najbardziej znanym jego przedstawicielem był Stanisław I Leszczyński (1677 – 1766), który tutaj spędził młodość. Przy wsparciu Karola XII Szwedzkiego, pruskiego króla Fryderyka Wilhelma I, francuskiego dworu oraz w wyniku postanowień Konfederacji Warszawskiej Leszczyński był poważnym konkurentem saskiego księcia elektora w walce o polski tron. Dwukrotnie, w latach 1704 – 1709 oraz po śmierci Augusta II w latach 1733 – 1736, Stanisław Leszczyński został koronowany na króla Polski i Wielkiego Księcia Litewskiego. Jego życie naznaczone były piętnem sprzeczności: krótkotrwałe sukcesy oraz protekcje przeplatały się z ryzykowną ucieczką, zagrożeniem życia i uchodźstwem w Palatynacie Dwóch Mostów (Pfalz-Zweibrücken) oraz francuskim Nancy. W 1738 roku Leszczyński sprzedał Aleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu dobra ziemskie Leszno i Rydzynę.

Aleksander Józef Sułkowski, malarz nieznany

Stanisław I Leszczyński jako król Polski (źródło: wikipedia, Aleksander Lesser)

Sułkowscy zajmują miejsce Leszczyńskich

Aleksander Józef Sułkowski (1695 – 1762) również wywodzi się ze starej polskiej rodziny szlacheckiej, był paziem na dworze Augusta Mocnego w Dreźnie, jak również przyjacielem i zaufanym młodego następcy tronu, księcia elektora Fryderyka Augusta. Piastował liczne urzędy, jednak w 1738 roku padł ofiarą intrygi swojego kontrahenta hrabiego Brühla, w skutek której wycofał się z wielkiej polityki i osiadł w Lesznie i Rydzynie. Tam zaspokajał swoje ambicje inwestora budowlanego oraz wprowadził powszechny obowiązek szkolny. Jego syn, Antoni Paweł Sułkowski (1785 – 1836) przejął władztwo terytorialne Rydzynę, służył w wojsku Napoleona oraz Księstwa Warszawskiego. W Bitwie Narodów stoczonej pod Lipskiem, po śmierci Księcia Poniatowskiego, dowodził pozostałymi wojskami polskimi.

Comenius, Heermann i inni

W 1516 roku znaleźli schronienie w Lesznie przepędzeni w czasie wojny trzydziestoletniej Bracia Czescy. Inna część Jednoty Braci Czeskich, w tym Jan Amos Komeński (Comenius), znaczący filozof, teolog i pedagog, uciekła do religijnie bardziej tolerancyjnej Polski w 1628 roku. Przez 15 lat Comenius żył i tworzył w Lesznie. W XVII w. dzięki rozwojowi handlu, produkcji sukna oraz przetwórstwa zbożowego miasto stało się drugim ośrodkiem gospodarczym Wielkopolski. Obok Comeniusa żył tutaj i zmarł (1647) także jeden z najznamienitszych niemieckich twórców pieśni kościelnych Johann Heermann. W 1707 roku w toku wielkiej wojny nordyckiej Leszno zostało spalone przez Rosjan. W 1793 roku przeszło we władanie pruskie, w międzyczasie jednak wchodząc w skład rządzonego przez saskiego króla Fryderyka Augusta I Księstwa Warszawskiego.

W owych czasach Leszno zamieszkiwało wielu mieszczan pochodzenia niemieckiego, miasto to leżało przy wschodniej granicy jednolitego, niemieckiego obszaru językowego. Przypuszczalnie właśnie dlatego F. A. Zürner daje czytelnikom swojego Przewodnika z Drezna do Warszawy (1738), następującą wskazówkę przydatną w drodze powrotnej: “W Lesznie zaopatrzenie podróżnych znowu jest dobre, a życie toczy się w podług dobrego niemieckiego sposobu i zwyczaju”.