Dresden

Kiedy w początkach X w. wojsko niemieckie pod wodzą króla Henryka I zdobyło słowiańskie tereny pomiędzy Soławą (niem. Saale) a Łabą (niem. Elbe), a następnie w 929 roku w Miśni wyrósł zamek, Drezno przypuszczalnie było nic nieznaczącą serbołużycką wioską rybacką zwaną Drezdany. W XII stuleciu margrafowie miśnieńscy polecili wznieść w pobliżu tej wioski zamek, który miał służyć ochronie strategicznej przeprawy przez Łabę.
Po podziale w 1485 roku ziemi należących do rodu Wettynów, albertyńska linia rodziny przeniosła swoją rezydencję do Drezna. Za panowania Księcia Jerzego Brodatego miasto przeżyło pierwszy okres rozkwitu, stało się również ośrodkiem dysput z naukami Lutra, w skutek czego reformacja została tutaj wprowadzona dopiero w 1539 roku.

Widok na drezdeńską starówkę (zdjęcie: Daniela Hofmann)

Wettyni zostają podniesieni do rangi książąt elektorów

W 1547 roku albertyńscy książęta uzyskali godność elektorską, a Drezno stało się stolicą najważniejszego kraju protestanckiego, który z czasem urósł do rangi najpotężniejszego, po obszarach władanych przez Habsburgów, niemieckiego państwa. Za panowania księcia elektora Maurycego dokonano przekształcenia zamku o charakterze obronnym w okazały zespół pałacowo-zamkowy. Średniowieczne mury miejskie zastąpiono nowoczesnymi fortyfikacjami, a do miasta wcielono położone nad Łabą podmiejskie osiedle skupione wokół Kościoła Najświętszej Marii Panny (Frauenkirche).

Wraz z wojną trzydziestoletnią (1618 – 1648) kraj nawiedziły głód, zaraza i kryzys gospodarczy. Jednak samo miasto nie padło ofiarą grabieżców, dlatego w przeciągu kilku dziesięcioleci udało mu się powrócić do dawnego blasku. W założonym w 1670 roku Friedrichstadt (dzisiaj dzielnica Drezna) zaczęły powstawać pierwsze manufaktury. Z przeznaczeniem na miejsce organizacji uroczystości dworskich utworzono Wielki Ogród (Großer Garten), wzniesiono pierwsze barokowe perły architektoniczne, a dzięki sprowadzeniu w 1614 roku do Drezna jednego z najznamienitszych niemieckich kompozytorów doby wczesnego baroku, Henryka Schütza, który tutaj w 1672 roku dożył swoich dni, muzyczne życie miasta wzniosło się na wyżyny.

Kościół Najświętszej Marii Panny i pałacyk Secundogenitur (zdjęcie: Daniela Hofmann)

August Mocny, król Polski

Kiedy książę elektor Fryderyk August I, nazywany „Mocnym“ uzyskał w 1697 roku polską koronę, Drezno urosło do rangi stolicy o europejskim znaczeniu. Krajobraz miejski uległ daleko idącym zmianom. Drezno stało się perłą baroku. Pomimo obciążeń wynikających z wielkiej wojny nordyckiej oraz finansowych zobowiązań w Polsce dwór i stan szlachecki byli zleceniodawcami pokaźnych budowli oraz znaczących dzieł pracy twórczej, jak również dzieł sztuki. Mateusz Daniel Pöppelmann wzniósł w latach 1709 – 1711 zespół pałacowy Przymurze (Zwinger) oraz Pałac na Taschenbergu (Taschenbergpalais), w 1715 roku Pałac Japoński (Japanisches Palais), w 1718 roku symbolizującą godność królewską w Polsce bramę koronną (Kronentor), wreszcie w 1721 roku zespół pałacowy w Pillnitz. W latach 1723 – 1729 wyposażono tzw. Zielone Sklepienie (Grünes Gewölbe). W 1717 roku wettyński ród panujący przeszedł na katolicyzm, podczas gdy przeważająca liczba drezdeńczyków pozostała przy protestantyzmie. August Mocny zmarł w Warszawie w 1733 roku. W rok po jego śmierci odbyła się koronacja na króla Polski jego syna, Augusta III.

W 1740 roku na stanowisko mistrza kapeli dworskiej został powołany Jan Adolf Hasse (Johann Adolf Hasse), co przyniosło Dreznu rozkwit opery włoskiej. Na przełomie 1745/46 roku Jan Krzysztof Knöffel (Johann Christoph Knöffel) przebudował dawne zabudowania stajenne przy Żydowskim Podwórzu (Jüdenhof) i urządził w nich galerię sztuki, którą z czasem, w drodze zakupu licznych dzieł, rozszerzono np. o „Madonnę Sykstyńską“ autorstwa Raffaela. Hrabia Brühl awansował na urząd premiera, na którym ostatecznie został potwierdzony w 1738 roku, prześcigając hrabiego Sułkowskiego w wyścigu o to intratne stanowisko.

W 1755 roku ukończono budowę katedry zaprojektowanej przez włoskiego architekta Gaetano Chiaveriego. Wyposażono okazałe sale wystawowe Galerii Malarstwa oraz Zielonego Sklepienia, powstała pierwsza europejska manufaktura porcelany, którą w późniejszych latach przeniesiono do Miśni. Do najważniejszych kulturalnych wydarzeń okresu panowania Augusta Mocnego należały niewątpliwie często urządzane wystawne i trwające wiele dni święta dworskie, w równym stopniu będące wyrazem zmysłu artystycznego, jak również aspiracji politycznych. Zapotrzebowanie dworu doprowadziło do szybkiego rozwoju ekonomicznego miasta, a liczba ludności pomiędzy rokiem 1700 a 1755 uległa potrojeniu, osiągając poziom 63000. W cieniu dworskiego życia również warstwa mieszczańska Drezna mogła poszczycić się znaczącymi osiągnięciami, o których świadczy choćby imponująca bryła miejskiego Kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny (Frauenkirche). Zlecenie na budowę otrzymał w 1722 roku architekt miejski George Bähr, w roku 1743 świątynia była gotowa.

Pałac w Dużym Ogrodzie

Kres marzeń o wielkiej potędze

W sierpniu 1756 roku wojska pruskie zajęły stolicę Saksonii, jej władcy w tym czasie szukali schronienia w Warszawie. Przez kolejne lata Drezno było wielokrotnie oblegane, całe przedmieścia uległy spaleniu, natomiast latem 1760 roku ostrzał pruski zniszczył znaczne części centrum miasta. Pałac Brühla oraz Kościół św. Krzyża (Kreuzkirche) legły w gruzach. W 1763 roku wraz ze śmiercią Augusta III oraz hrabiego Brühla nastąpił koniec unii polsko-saskiej.

Niegdyś znacząca europejska rezydencja królewska podupadła, stając się polityczną prowincją, jednak w zakresie kultury kolejne dziesięciolecia przyniosły imponujące osiągnięcia. Pomiędzy rokiem 1768 a 1814 znaczący wpływ na życie artystyczne Saksonii wywierał hrabia Marcolini, dyrektor Miśnieńskiej Manufaktury Porcelany, Akademii Sztuki oraz Zbiorów Królewskich. Działali tutaj Gottfried Körner i Anton Graff, Jan Winckelmann i Raphael Mengs, przez pewien czas także Fryderyk Schiller. Kiedy w 1798 roku przybył do Drezna Caspar David Friedrich, miasto stało się ośrodkiem niemieckiego wczesnego malarstwa romantycznego.

Epoka napoleońska

W 1805 roku do pokonanej Saksonii weszła armia francuska, odtąd Saksonia przeszła na stronę Napoleona, stając się jego sprzymierzeńcem. Tenże wielokrotnie przebywał w Dreźnie, również stąd w 1812 roku wyruszył z „wielką armią“ na kampanię przeciwko Rosji. Saski kontyngent wojskowy obejmował 21000 żołnierzy, 7000 koni oraz 48 dział armatnich. 14 grudnia po odwrocie, bardziej przypominającym niekontrolowaną ucieczkę niż strategicznie zaplanowany manewr, cesarz wraz z armią przeszedł przez Drezno. W sierpniu 1813 roku w krwawej bitwie, którą stoczono u wrót miasta, odniósł jedno ze swoich ostatnich zwycięstw.

Po porażce Napoleona pod Lipskiem Saksonia została rosyjsko-pruską generalną gubernią. W wyniku postanowień Kongresu Wiedeńskiego (1815) połowę terytorium straciła na rzecz Prus. W kolejnych latach już nie tylko królewski dwór decydował o kierunkach rozwoju miasta: powstały zakłady przemysłowe (w 1836 roku fabryka maszyn w Übigau), w 1825 roku utworzono Uczelnię Techniczną, a w 1839 roku na odcinku Drezno-Lipsk ruszyła pierwsza w Niemczech linia kolei dalekobieżnej. Za tymczasem zburzonymi obwarowaniami miejskimi powstały całkiem nowe dzielnice.

Drezdeński Zwinger (zdjęcie: Daniela Hofmann)

Polska emigracja

Sytuacja polityczna po powstaniu listopadowym (1830) oraz po powstaniu styczniowym (1863) zmusiła licznych przedstawicieli opozycji do uchodźctwa. Wielu z nich udało się do Drezna, w skutek czego wyraźnie rozrosła się tutejsza polska społeczność istniejąca od czasu panowania Augusta Mocnego i Augusta III. Najbardziej znanym z polskim emigrantów był Józef Ignacy Kraszewski (ur. w 1812 r., zm. w 1887 r. w Genewie), który na 20 lat związał swoje losy z Dreznem. Jego sześciotomowa napisana latach 1873 do 1885 trylogia saska – August Mocny, Hrabina Cosel, Skrypt Fleminga, Brühl, Z siedmioletniej wojny oraz Starosta warszawski dostarcza szeroki i barwny obraz ówczesnych czasów oraz stosunków polsko-saskich. W drezdeńskim domu, przy ulicy Nordstraße 28, urządzono muzeum upamiętniające pisarza, publicystę, wydawcę, historyka, działacza społecznego i politycznego. Również Adam Mickiewicz w 1832 roku przez kilka miesięcy przebywał w Dreźnie. Skarbnicą wiedzy o innych Polakach, których los związał z Dreznem jest Stary Cmentarz Katolicki w dzielnicy Friedrichstadt. Również tu spoczywa Jan Jerzy Chevalier de Saxe, syn z nieprawego łoża Augusta Mocnego i Księżnej Lubomirskiej.

W drodze do dużego miasta

Około połowy XIX w. Drezno liczyło sobie już ponad 100 tys. mieszkańców. Duchową atmosferę miejskiego życia wyznaczały dokonania w zakresie kultury i nauki. Mieszkał tu poeta, pisarz, wydawca i tłumacz doby romantyzmu Ludwig Tieck, Carl Maria von Weber, lekarz, malarz oraz filozof Carl Gustav Carus jak również Richard Wagner. Walka o przeforsowanie politycznych reform i stworzenie kraju o nowoczesnym, mieszczańskim ustroju osiągnęła swoje apogeum w 1849 roku w zakończonym porażką powstaniu majowym, w którym uczestniczyły m. in. takie znakomitości jak Wagner czy architekt i historyk sztuki, budowniczy drezdeńskiej opery Gottfried Semper. Mimo to miasto rozrastało się nadal. Powstały typowe dla Drezna gałęzie przemysłu jak mechanika precyzyjna – optyka oraz przemysł spożywczy i używek (czekolada, papierosy). Ponadto Drezno stało się sporych rozmiarów miastem garnizonowym. W 1918 roku wraz z rewolucją listopadową dobiegły końca czasy panowania Wettynów w Dreźnie.

Drezno, Most Augusta i katedra (zdjęcie: Daniela Hofmann)

Śmierć i zniszczenie

Sięgająca 1933 roku najciemniejsza epoka w historii Niemiec, która przyniosła zagładę i ruiny całej Europie, nie ominęła Drezna. Pięć kolejnych alianckich nalotów lotniczych w dniach 13-15 lutego 1945 niemalże kompletnie zniszczyły starówkę i przyległe dzielnice, obracając w gruz wiele zabytkowych budowli. Podczas nalotów i w ich wyniku zginęło co najmniej 25 tys. cywilów. Drezdeńskie śródmieście o unikalnym kulturalnohistorycznym znaczeniu zostało pogrzebane pod 12 milionami metrów sześciennych gruzu. Słynne budowle, takie jak opera, zespół pałacowy Zwinger, Zamek Rezydencjonalny, Pałac na Taschenbergu spłonęły doszczętnie. Rankiem 15 lutego zapadła się również wypalona od wewnątrz charakterystyczna kopuła Kościoła Najświętszej Marii Panny (Frauenkirche). Staraniem mieszkańców udało się podtrzymać podstawowe funkcje administracyjne miasta. 8 maja 1945 Drezno zostało zajęte przez armię sowiecką.

Odbudowa

W pierwszych latach po wojnie udało się usunąć ogromne ilości gruzu, jakie pokryły centrum miasta, a w latach pięćdziesiątych rozpoczęto odbudowę budynków mieszkalnych i gmachów pełniących funkcje reprezentacyjne. Od początku podjęto również trud odbudowania wybranych pomników architektury: w 1964 roku ukończono rekonstrukcję zespołu pałacowego Zwinger. Odbudowane zostały także katedra Kościół Dworski (Hofkirche), Johanneum, Albertinum, Podwórze Stajenne (Stallhof) i wreszcie w 1985 roku Opera Sempera. W wyniku działań wojennych z krajobrazu miasta bezpowrotnie zniknął również gmach dawnego Hotelu de Pologne, jednego z najznamienitszych drezdeńskich adresów II poł. XVIII i I poł. XIX w.
W 1952 roku, w trzy lata po utworzeniu NRD rozwiązano wschodnioniemieckie kraje związkowe i zastąpiono mniejszymi okręgami administracyjnymi, Drezno zostało stolicą okręgu. Społeczne życie w mieście toczyło się w warunkach ograniczeń wynikających z doktryn socjalistycznych.
Pokojowa rewolucja, która doprowadziła do upadku NRD, w Dreźnie znalazła swój wyraz w masowych demonstracjach, do których dochodziło początkiem października 1989 roku. Po zjednoczeniu Niemiec Drezno odzyskało swoje dawne znaczenie jako stolica ponownie utworzonego Wolnego Kraju Związkowego Saksonii. Dziś Drezno to pod względem zajmowanej powierzchni czwarte miasto Republiki Federalnej Niemiec po Berlinie, Hamburgu i Kolonii. 62 % powierzchni miasta zajmują lasy i tereny zielone, co czyni ze stolicy Saksonii jedno z najbardziej zielonych miast Europy. Drezno to miasto stosunkowo młode (średnia wieku wynosi 43 lata), przyciągające studentów i rodziny, dzięki którym nasze miasto już po raz kolejny z rzędu obroniło tytuł niemieckiej stolicy przyrostu naturalnego.