Kalisz

Położony w dolinie rzeki Prosny Kalisz to drugie co do wielkości miasto Wielkopolski. Najstarsze ślady działalności człowieka na terenie dzisiejszego miasta pochodzą z mezolitu. W okresie imperium rzymskiego istniała w tym miejscu osada przy „Szlaku bursztynowym” łączącym wówczas starożytny Rzym z Bałtykiem. O znaczeniu tej osady świadczy fakt, że ok. 150 roku po Ch. aleksandryjski uczony Klaudiusz Ptolomeusz w swojej „Geografii” wymienia nazwę Calisia, przez badaczy przypisywaną dzisiejszemu Kaliszowi, co pozwala mu cieszyć się sławą polskiego miasta o najstarszej metryce pisanej.

Kalisz – gród piastowski w dzielnicy Zawodzie

Stolica Piastów

Od 1193 roku Kalisz był stolicą księstwa kaliskiego, które z początkiem XIV roku zostało przekształcone w województwo. Ówczesny wczesnośredniowieczny gród od IX w. znajdował się na Zawodziu, oddalonym o ok. 2,5 km od dzisiejszego centrum miasta. Dopiero w 1233 roku śląski Książę Henryk Brodaty przeniósł osadę nieco na północ. Około 1257 roku dokonano lokacji miasta.

Do dzisiaj zachował się średniowieczny układ urbanistyczny z centralnie usytuowanym prostokątnym rynkiem. Wewnętrzną przestrzeń miasta cechuje wrzecionowaty układ 2 ulic handlowych, przeciętych systemem przecznic. Nowo utworzone miasto posiadało dzielnicę żydowską zamieszkałą przez jedną z najstarszych gmin żydowskich na ziemiach polskich, której przywileje zostały potwierdzone przez Bolesława Pobożnego w tzw. Statucie Kaliskim z 1264 roku.

Czas prosperity i upadku

Okres rozkwitu przeżywa Kalisz w XV i XVI w. Niemałe znaczenie dla architektonicznego i społecznego rozwoju miasta miał fakt przybycia tu w 1538 roku Jezuitów oraz ufundowanie przez Arcybiskupa Gnieźnieńskiego Stanisława Karnkowskiego kolegium oraz kościoła. Tempo rozwoju wyhamowały liczne wojny i pożary, jakie trawiły miasto w XVII i XVIII w. Wyjątkowo tragicznym w skutkach okazał się wielki pożar z 1792 roku, który w gruz i popiół obrócił niemal całe miasto. Podczas panowania pruskiego (1793-1806) wyburzono znaczne części murów miejskich.

August Mocny w bitwie pod Kaliszem (1706)

Bitwa pod Kaliszem

Dnia 29 października 1706 roku u wrót miasta w Kościelnej Wsi rozegrała się Bitwa pod Kaliszem. Na polu walki nadaremno poległo 700 żołnierzy, gdyż zmagania wojenne właściwie już miesiąc wcześniej zakończył pokój podpisany w Altranstädt.  Jednak ta informacja nie dotarła na czas do wojsk szwedzkich oraz sprzymierzonych z nimi polskich wojsk Stanisława I Leszczyńskiego. Z pomocą wojsk rosyjskich pod dowództwem Księcia Menshikova, osobiście biorący udział w bitwie, August Mocny odniósł zwycięstwo, które jednak poza tym tryumfem nie wywarło żadnych innych skutków. Wszyscy jeńcy, wśród nich również hetman polny Józef Potocki, jeden z najzamożniejszych polskich magnatów, zostali uwolnieni. Rok wcześniej Potocki przystąpił do obozu przeciwnego Augustowi Mocnemu, w bitwie dowodził prawym skrzydłem polskich wojsk. Do końca życia pozostał wrogiem Sasów na polskim tronie. Niemniej jednak interesującym w tym kontekście wydaje się, że po saskiej stronie opowiedzieli się również Polacy, m. in. Adam Mikołaj Sieniawski. Dowodził on około 1/3 zjednoczonych sił zbrojnych, później stanął na czele Konfederacji Sandomierskiej skierowanej przeciwko Szwedom. Innym z dowódców był Johann Christoph von Naumann, który w późniejszym okresie, jako architekt, kształtował polski i saski barok oraz wydał pierwsze ustawy budowlane.

Pod zwierzchnictwem rosyjskim

Po krótkim okresie przynależności do Prus w latach 1793 – 1806 (w wyniku drugiego rozbioru Polski) Kalisz został stolicą departamentu Księstwa Warszawskiego.

Dnia 28 lutego 1813 r. Prusy i Rosja zawarły Traktat Kaliski. Ten pokojowy i przyjacielski sojusz przypieczętował ostateczne przejście Prus na stronę przeciwników Napoleona. Tajny artykuł gwarantował odtworzenie Prus w granicach z 1806 r. Ceną za tę obietnicę była rezygnacja Prus z Księstwa Warszawskiego, jednak zachowane miało zostać lądowe połączenie z Prusami Wschodnimi. Rosja zobowiązała się do stworzenia 150-tysięcznej armii skierowanej przeciwko Francji. Prusy obiecały 80000 żołnierzy.

Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny-Sanktuarium św. Józefa w Kaliszu

Po upadku Księstwa Warszawskiego oraz abdykacji Fryderyka Augusta I w dniu 22 maja 1815 r. Kalisz należał do, będącego pod zwierzchnictwem rosyjskiego cara, Królestwa Polskiego. Kalisz stał się ważnym ośrodkiem administracyjnym, gospodarczym oraz kulturalnym tzw. Kongresówki. Wzniesione zostały liczne monumentalne budowle klasycystyczne, wśród nich szkoła wojewódzka (1819 r.), gmach Trybunału (1820-1824), Pałac Gubernatorski (1824-25) oraz kamienny mość na rzece Prośnie (1825 r.). W 1835 roku odbył się starannie zainscenizowany przegląd wojsk, manewry przeprowadzone wspólnie przez Prusy i Rosję.

I i II wojna światowa

Pierwsza wojna światowa pozostawiła w Kaliszu głębokie ślady. W sierpniu 1914 r. niemiecka armia w 95 % zniszczyła bezbronne miasto. Z 65000 mieszkańców po pierwszej wojnie światowej w mieście pozostało zaledwie 5000. W latach 20. i 30. odbudowano starówkę.

W czasie drugiej wojny światowej Kalisz został przyłączony do tzw. Kraju Warty. Okupacja przyniosła liczne represalia oraz prześladowania, w tym wymordowanie ok. 1/3 ludności, głównie Żydów.

Rozwój w latach powojennych i okres dobrej koniunktury

Lata powojenne były nacechowane rozwojem przemysłu i rozbudową infrastruktury oraz rozwojem społeczno-kulturalnym. Dzisiejszy Kalisz to miasto zamieszkałe przez ok. 110 tys. mieszkańców, czerpiące korzyści z harmonijnego przeplatania się przeszłości i współczesności.