Kościół romański w Tumie
Opisywany etap wiedzie z Łęczycy, najpierw do jednego z najbardziej znaczących zabytków całej trasy z Drezna do Warszawy – do romańskiej kolegiaty w Tumie. W dalszym przebiegu w Czernikowie (u Zürnera odnotowano „Sirnikow“) znów poruszamy się po dawnym trakcie pocztowym opracowanym przez Zürnera, przebiegającym na południe od Łęczycy. Historyczny trakt przebiegał dalej przez Piątek, Stare Piaski, Mrogę, Bielawy, Chruślin do Łowicza. Jednak aby ominąć ruchliwą drogę wojewódzką nr 703 oraz odwiedzić klasycystyczny pałac w Walewicach, proponowana trasa wiedzie na północ od wymienionych powyżej miejscowości.
Gród z VI w.
Łęczycę opuszczamy w północnym kierunku, jadąc ul. 18 stycznia, przecinamy drogę krajową nr 91 i ciek wodny, aby po przejechaniu ok. 100 m skręcić w prawo. Przez Park Piłsudskiego wiedzie nieasfaltowa ścieżka, mijamy schronisko dla zwierząt, przecinamy w tym miejscu jeszcze wąską Bzurę i dojeżdżamy do dawnego grodziska „Szwedzka Góra”). W okresie od VI do XII w. znajdował się tutaj regionalny ośrodek władzy. Badania archeologiczne przeprowadzane w latach 1948-58 wykazały 3 fazy rozbudowy. Najstarsza część grodu pochodząca z VI/VII w. była otoczona podwójną palisadą, wał ziemny miał podstawę szerokości 15 m. W toku kolejnej rozbudowy powstał potrójny pierścień wałów z fosami. Dojście do grodu znajdowało się od strony wschodniej, prowadził do niego drewniany most. W 1107 roku gród został odbudowany i wzmocniony przez Bolesława Krzywoustego. W czasie potopu szwedzkiego najeźdźcy mieli ustawić na wałach grodziska armaty w celu ostrzeliwania broniącego się zamku, skąd wywodzi się popularna nazwa „Szwedzka Góra”. Opuszczamy grodzisko i udajemy się do widocznego z daleka kościoła w Tumie.
Kolegiata w Tumie
Tum, fresk ścienny Chrystus Pantokrator
Wzniesiona w latach 1141-61 Archikolegiata NMP i św. Aleksego to największy i najokazalszy kościół romański zachowany w Polsce. Po ciężkich zniszczeniach, jakich świątynia doznała w wyniku działań wojennych w 1939 roku, w 1947 roku rozpoczęto jej odbudowę w pierwotnym romańskim stylu. Choć w trakcie odbudowy zastosowano betonowy strop, to zasadnicze materiały budowlane jak granit, piaskowiec oraz kamień polny nadają tej budowli charakter idealnego dzieła sztuki budowlanej: trzynawowej bazyliki, wskazującej na wpływy architektury dolnosaksońskiej. Około 1160 roku wykonano północny portal kolegiaty w Tumie z późniejszym tympanonem (przełom XII i XIII wieku), przedstawiającym tronującą Matkę Bożą z Dzieciątkiem. Warto zwrócić uwagę na płaskorzeźbę wyobrażającą Chrystusa Pantokratora, płytę nagrobną z końca XII w. oraz freski w zachodniej partii prezbiterium (ok. 1160-70 r.).
Tum, drzwi od strony zachodniej
Konsekracja Archikolegiaty odbyła się 21 maja 1161 r. W uroczystości tej uczestniczyli wszyscy ówcześni polscy biskupi i książęta. Świątynia wielokrotnie ulegała zniszczeniom. Najpierw stała się ofiarą napadów Tatarów, w 1294 roku Litwinów, niedługo potem w latach 1306 i 1331 kościół został zdobyty i zdewastowany przez Krzyżaków. W toku odbudowy oraz wielokrotnych przebudów wprowadzono elementy gotyckie i renesansowe. W 1705 roku kościół ponownie zniszczyli Szwedzi. Kolejna odbudowa nastąpiła w latach 1765-85, z inicjatywy i na koszt biskupa Kajetana Sołtyka. Świątynia w stylu klasycystycznym powstała wg projektu Ephraima Szregera. W związku z tym procesem budowlanym nieopodal wzniesiony został drewniany kościółek św. Mikołaja. W 1939 roku w trakcie bitwy pod Bzurą Niemcy wykorzystywali kolegiatę jako punkt obserwacyjny. Świątynia została ostrzelana przez polską artylerię, co w połączeniu z innym zniszczeniami, do jakich doszło w wyniku dalszych walk, doprowadziło świątynie do takiej ruiny, że po wojnie decyzja o jej kolejnej odbudowie bynajmniej nie była oczywista.
Góra Świętej Małgorzaty
Dalsza trasa na odcinku 6 km wiedzie dokładnie na wschód po asfaltowej wiejskiej drodze wzdłuż pól warzywnych do Góry Świętej Małgorzaty. Znajdujący się tutaj klasztor jest datowany na 1141 rok. W 1818 roku klasztor został rozwiązany przez Cara Aleksandra I, dobra klasztorne uległy konfiskacie i zostały rozdzielone pomiędzy okolicznych chłopów. W tym czasie (1827 r.) wieś obejmowała 23 domy zamieszkane przez 153 osoby. Na cmentarzu znajduje się grób majora Żabokrzyckiego, jednego z przywódców Powstania Styczniowego. Kościół przyklasztorny położony jest na jedynym znaczącym wzniesieniu w okolicy, 25 m (w wartościach bezwzględnych 136 m n.p.m.) ponad Równiną Łowicko – Błońską stanowiącą fragment Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej. Ze wzgórza roztacza się piękny widok. Kościół to budowla z cegły wzniesiona pierwotnie w stylu romańskim, który w kolejnych wiekach wielokrotnie ulegał przebudowom. Obok dominujących elementów stylu barokowego napotykamy tutaj również pewne elementy gotyku ceglanego.
Poruszając się nadal na wschód jedziemy drogą przez wsie o jednostronnej zabudowie, Moraków i Żabokrzeki, gdzie droga kieruje się na południe, do Czernikowa. Drogą wiodącą pośród urokliwych upraw warzywnych jedziemy do Piątku, geograficznego środka Polski.
Piątek
Piątek, Kościół świętej Trójcy
Zürnerowski „Piondeck“ od 1339 roku posiadał prawa miejskie, jednak dzisiejszy Piątek to wieś. Pierwsza wzmianka pochodzi już z 1136 roku. W XVI stuleciu miasto słynęło z produkcji piwa. W poł. XVII w. liczyło 320 domów i 1500 mieszkańców. Po spaleniu przez Szwedów w poł. XVII w., w 1681 roku miasto zostało nawiedzone przez kolejny pożar, który zapoczątkował gospodarczy upadek miasta. W 1685 roku było tu już tylko 40 domów. Również 100 lat później nie było ich wiele więcej. Mimo to około 1800 roku działały tutaj (uwaga!) 33 browary. W 1807 roku miasto, jak i cała okolica zostały wcielone do Księstwa Warszawskiego, a następnie w 1815 roku do Królestwa Polskiego. W 1817 roku miasto znowu zostało spustoszone przez szalejący pożar, w wyniku którego dotąd jedynie sporadycznie stosowana technika budowy z cegły stała się powszechną praktyką. Tej rewolucji budowlanej towarzyszyła modernizacja gminnej infrastruktury, tzn. ulic, kanalizacji i mostów. W toku wspomnianych procesów modernizacyjnych (1826 r.) powstało również bezpośrednie połączenie drogowe (droga wojewódzka nr 703) pomiędzy Łęczycą a Piątkiem. W czasie powstania styczniowego, w 1863 roku, Piątek odegrał znaczącą rolę. W 1870 roku w wyniku utraty znaczenia miasto zostało pozbawione praw miejskich. W 1937 roku miasto liczyło 3450 mieszkańców, w tym 1070 Żydów. Działało 214 sklepów oraz 61 zakładów rzemieślniczych. Jednak gród miało się doczekać jeszcze gorszych czasów: w toku walk we wrześniu 1939 roku Piątek został prawie doszczętnie zniszczony. Śmierć poniosło 185 polskich oraz około 300 niemieckich żołnierzy. W ciągu 5 lat, 4 miesięcy i 15 dni okupacji ludność cywilną objęły liczne represje, a ludność żydowska została poddana eksterminacji.
Stara chałupa wiejska w pobliżu Łowicza
Jednak tym przeciwnościom losu stawiły czoła wzniesiony około 1460 roku, a w 1740 przebudowany i odrestaurowany kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, jak również drewniany kościół cmentarny pw. św. Wawrzyńca z poł. XVIII w. Wokół miasta wyznaczono liczne szlaki rowerowe, m. in. „Bitwy nad Bzurą”.
Opuszczamy Piątek, udając się na wschód drogą wojewódzką nr 703 i jedziemy 1 km do Łęki, gdzie odbijamy w lewo na drogę prowadzącą do Łazina. Mijamy ruinę dworku (1910 r.), dojeżdżamy do Orenic i przecinamy autostradę A1. Jadąc dalej do Łazina widzimy dworek z poł XIX w. oraz prehistoryczne grodzisko stożkowe. Trzymamy się prawej strony, kierujemy się na Emilianów i jedziemy równolegle do biegnącej nieco bardziej na południe drogi wojewódzkiej nr 703. Nasza droga wiedzie wzdłuż Lasu Mrodzkiego, mija Marywil i prowadzi do Walewic.
Walewice i romans Marii Walewskiej z Napoleonem
W Walewicach znajduje się klasycystyczny pałac wzniesiony w latach 1773-83 dla Anastazego Walewskiego szambelana na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego,. Wspaniale wkomponowany w krajobraz stawów i koryt rzecznych pałac wraz z otaczającym parkiem został zaprojektowany przez architekta Hilarego Szpilowskiego. Tenże w czasach panowania księcia Fryderyka Augusta Sprawiedliwego został mianowany budowniczym administracji miejskiej w Warszawie, był budowniczym województwa mazowieckiego, a w latach 1817-23 profesorem na Uniwersytecie Warszawskim.
Maria Walewska (1786-1817), szlachcianka pochodząca z w Kiernozi niedaleko Łowicza, będąc osiemnastolatką poślubiła siedemdziesięcioletniego hrabiego, a w 1805 roku, kilka miesięcy po ślubie urodziła syna. Wg jednej z wersji opowieści narosłych wokół owianego legendą romansu Napoleona i Walewskiej, cesarz uległ czarowi hrabiny Walewskiej w 1807 roku na balu w Warszawie. Z patriotycznych pobudek, lecz również pod wpływem bezpośredniego otoczenia, Walewska przystała na romans z francuskim cesarzem. Jej ciąża w 1809 roku stała się przyczyną rozwodu Napoleona z Józefiną. Dnia 4 maja 1810 roku w Walewicach przyszedł na świat Aleksander hrabia Colonna-Walewski, późniejszy ambasador we Francji i Wielkiej Brytanii oraz minister spraw zagranicznych pod rządami Napoleona III. (zm. w 1868 r.). Pomimo powtórnego wstąpienia w związek małżeński (tym razem z córką austriackiego cesarza), Napoleon nadal dbał o finansowe zabezpieczenie Marii i ich wspólnego syna.
Szlak rowerowy „Szable i Bagnety”
Od poł. XIX w. aż do wydziedziczenia w 1945 roku właścicielem Pałacu w Walewicach była rodzina Grabińskich. W nocy z 9 na 10 września 1939 roku w pobliżu doszło do zaciętych walk, o czym przypominają groby polskich kawalerzystów i pomnik na cmentarzu. W pałacu można dziś obejrzeć meble oraz inne pozostałości po ostatnich właścicielach rezydencji.
W Walewicach napotykamy na czerwony Szlak Rowerowy „Szable i Bagnety„, dwukrotnie przecinający Bzurę oraz przez Sobotę, Sobocką Wieś, Urzecze Urzecze, Wierznowice, Świące, Szczudłów i Otolice prowadzący do Łowicza.
W Sobocie, gdzie w 1655 roku rozegrała się bitwa pomiędzy Szwedami a Polską warto zwrócić uwagę na neogotycki pałac z XV w., kościół św. Piotra i Pawła (1518 r.) oraz drewniany kościółek cmentarny z I poł. XVII w.
Kto zdecyduje się na podróż drogą wojewódzką nr 703, powinien odwiedzić gotycki kościół w Bielawach oraz późnogotycko-renesansowy (1556) kościół w Chruślinie.
Linki
www.leczyca.info.pl
http://www.goraswmalgorzaty.pl/
http://www.gminapiatek.pl