Wschowa

Pierwotny gród Veschov, a przypuszczalnie również grodzisko istniały w tym miejscu już w 1136 roku. Ponad 100 lat później, w II połowie XIII w., nastąpiła lokacja miasta jako „Frowenstadt“. W 1343 roku Kazimierz III Wielki wcielił je do Wielkopolski. Miasto podlegało bezpośrednio królowi i od tej pory ma w swoim godle jagielloński podwójny krzyż.

Wschowa, Godło na fasadzie ratusza

Okres reformacji

W XVI w. Wschowa należała do bastionów protestantyzmu w Polsce. Do najznamienitszych lokalnych protagonistów luteranizmu należeli pastorzy Valerius Herberger (1562–1627) i Samuel Friedrich Lauterbach (1662–1728), jak również pisarz i dyrektor szkoły Christian Gryphius (1649–1706), syn sławnego poety doby baroku Andreasa Gryphiusa. Groby tych znanych osobistości, będące cennymi pomnikami kultury i historii, znajdują się na starym cmentarzu ewangelickim (Lapidarium).

Barokowy grobowiec na dawnym cmentarzu ewangelickim

W 1604 roku, w toku kontrreformacji, na rozkaz królewski, kościół parafialny został zwrócony kościołowi katolickiemu. W reakcji na pozbawienie ewangelików świątyni pastor Valerius Herberger wybudował nowy kościół „Żłóbek Jezusa“ (patrz zdjęcie po lewej stronie). W 1633 roku Wschowa składała się ze Starego Miasta, Nowego Miasta oraz dwóch wsi miejskich Przyczyny Dolnej i Przyczyny Górnej. W tym czasie (1654 r.) dzierżawca mennic koronnych Andreas Tymf(f) po raz pierwszy wybił monetę o tej samej nazwie. Tymf był monetą o nominale 30 groszy, jednak srebro użyte do jej produkcji miało wartość nie większą niż 10-15 groszy. Bite w ogromnych ilościach oraz bardzo niedbale, ze źle przygotowanej blachy, świetnie nadawały się do powiedzenia „dobry żart tynfa wart”, którego znaczenie dobitnie ilustruje Agnieszka Osiecka w swoim tekście „Mówiłam żartem”. W latach 1752-1755 tymfy bił August III (w mennicy lipskiej).

Wielka wojna nordycka

W toku wielkiej wojny nordyckiej (1700 – 1721) Wschowa i okolica stanowiły pola walk oraz padały ofiarami grabieży. Dnia 9 listopada 1704 roku nieopodal Wschowy, w okolicach Tylowic, doszło do bitwy pomiędzy jednostką składającą się z 1500 rosyjskich żołnierzy sprzymierzonych z Saksonią a oddziałem szwedzkim. W bitwie tej stracili życie niemal wszyscy Rosjanie. Dwa dni wcześniej Szwedzi również na swoją korzyść rozstrzygnęli bitwę pod Poniecem (pomiędzy Lesznem a Gostyniem).

Kościół farny we Wschowie

Najbardziej znaczące militarne starcie, które przeszło do historii jako bitwa pod Wschową, miało miejsce dnia 13 lutego 1706 roku. Bitwa ta okazała się najbardziej morderczą z konfrontacji, do jakich dochodziło pomiędzy wojskami polsko-saskimi a szwedzkimi. Celem Szwedów było zapobieżenie połączeniu dwóch części saskiej armii, a mianowicie stacjonujących we wschodniej Polsce głównych sił bojowych Augusta II oraz dalszych 20000 żołnierzy walczących pod wodzą generała Schulenburga. Jego jednostka składała się w znacznej mierze z zaciągniętych do służby wojskowej siłą i słabo wyszkolonych żołnierzy lub jeńców, jak również rosyjskich oddziałów pomocniczych. Choć liczbowo znacznie słabszy, bo mający do dyspozycji zaledwie 13000 żołnierzy, szwedzki generał Rehnskiöld odważył się zaatakować Saksończyków i już na samym początku bitwy zdołał zdobyć niemal całą saską artylerię. Wskutek tego manewru saski front uległ niemal kompletnemu załamaniu. Wielu żołnierzy, głównie Rosjan, zostało brutalnie wymordowanych – prawdopodobnie w ramach odwetu za doznane od nich okrucieństwo. W samej potyczce o osiedle Nowe Ogrody (dzielnica Wschowy w kierunku Osowej Sieni) padło 80 rosyjskich żołnierzy. Znaczna liczba spośród ocalałych saskich żołnierzy dostała się w niewolę w Przyczynie Górnej.  Pośród saskich ofiar śmiertelnych był major piechoty Ludwig Carl von der Osten, którego upamiętnia epitafium wystawione w Muzeum Okręgowym we Wschowie. Zaledwie 3000 żołnierzom, wśród nich również rannemu generałowi Schulenburgowi, udało się wycofać przez Odrę. Krwawy bilans tej krótkiej bitwy to 6000 zabitych po stronie saskiej oraz kilkuset po stronie szwedzkiej. Bilans strat dopełniają ranni, jeńcy oraz znaczne straty materialne. W wyniku porażki pod Wschową, wkroczenia do Saksonii Karla XII oraz pokoju zawartego z końcem 1706 r. w Altranstädt August Mocny został zmuszony do rezygnacji z tronu na 3 lata, co stanowiło etapowe zwycięstwo dla antykróla Stanisława Leszczyńskiego wspieranego przez Karla XII. Stanisław Lesczcyński.

Ratusz we Wschowie

Wettyni we Wschowie

W okresie zapoczątkowanego w 1697 roku zasiadania Wettynów na polskim tronie, Wschowa uzyskała wyjątkowe znaczenie. August Mocny musiał stawić czoła nie tylko Szwedom, lecz również możnym przeciwnikom, jakich miał w szeregach polskiej arystokracji. W związku z czynnościami wojennymi wielokrotnie był zmuszony do opuszczania stolicy. Aby mimo to dopełnić swojego obowiązku rezydencji w Polsce, właśnie Wschowę, jako polskie miasto położone blisko granicy, uczynił drugą stolicą Polski. W późniejszym okresie taką samą rolę odgrywała również Kargowa. Położenie Wschowy w około 1/3 drogi pomiędzy Dreznem a Warszawą miało pozwolić na szybkie przemieszczanie się między Polską a Saksonią, gdyby zaszła taka potrzeba. Udokumentowane są pobyty Augusta Mocnego we Wschowie w 1699 r., 1717 r., dwukrotnie w 1719 r., w drodze z Berlina w 1728 r., 1730 r. W 1732 roku w drodze z Warszawy do Drezna król zatrzymał się przejazdem. Pobyty te służyły królewskiej obecności podczas obrad Sejmu oraz przyjmowaniu zagranicznych delegacji.

Zamurowane drzwi wejściowe do kościoła parafialnego, z których korzystał August Mocny.

Kamienice na zachodniej pierzei rynku, w których urządzono pomieszczenia mieszkalne oraz gabinet Augusta II.

August Mocny wywierał również silny wpływ na politykę miejską. Zlecił przebudowanie ratusza na potrzeby odbywających się tutaj posiedzeń parlamentu, jak również trzech sąsiadujących ze sobą kamienic na zachodniej pierzei rynku, które zostały połączone z obecnie zamurowanym wejściem do kościoła parafialnego. Wydał również dyspozycję, że w ramach nowej ordynacji wyborczej do rady miejskiej w 1723 roku, skład rady zasilą dwaj przedstawiciele katolickiej mniejszości. Ponadto na mocy królewskich aktów darowizny potwierdził przekazanie Jezuitom budynku dawnej szkoły.

Również August III kilkakrotnie zatrzymywał się we Wschowie. Udokumentowane są pobyty króla w związku z posiedzeniami Sejmu kolejno w latach 1737, 1738, 1746 oraz 1752. W 1755 r. August III zabawił we Wschowie aż dwa tygodnie. Przy tej okazji m. in. wydano uroczyste przyjęcie na cześć tureckiego ambasadora Ali Paschy. Podobnie jak wcześniej ojciec, również syn mieszał się do miejskich spraw, np. w kwestii sporu o planowane pozbawienie stanowiska urzędującego burmistrza w 1749 roku.

Drzwi na tylnej fasadzie dawnej winiarni Grossmannów

Wschowa, dawna winiarnia Grossmannów

W wyniku II rozbioru Polski Wschowa została wcielona do Prus. Po miażdżącej porażce wojsk pruskich (sprzymierzonych z Saksonią) w 1806 r. pod Jeną i Auerstädt oraz w wyniku Pokoju w Tylży z 1807 roku Wschowa weszła w skład Księstwa Warszawskiego, którego władcą był Fryderyk August I, zwany Sprawiedliwym. Również on parę razy zatrzymywał się we Wschowie i, jak później w 1794 roku pruski król, nocował w domu wschowskich winiarzy Grossmannów, mieszczącym się przy ul. Niepodległości 23.

Wschowa przechodzi pod zwierzchnictwo pruskie

W 1815 roku dobiegł końca epizod historyczny jakim było Księstwo Warszawskie, w wyniku czego Wschowa została wcielona do Wielkiego Księstwa Poznańskiego, pruskiej prowincji położonej poza granicami Związku Niemieckiego. W latach 1884–1885, we wschowskim garnizonie służył późniejszy Prezydent Rzeszy Paul von Hindenburg. W 1945 r. Wschowa na powrót stała się polskim miastem, które od 2001 roku ma status miasta powiatowego.